Indyk

Republika Turecka
wycieczka. Turkiye Cumhuriyeti
Flaga Godło
Motto : „Yurtta Barış, Dünyada Barış” „Pokój w kraju - pokój na całym świecie”
Hymn : „Marsz Niepodległości İstiklâl Marşı ”
Turcja na mapie świata
Na podstawie	29 października 1923 (jako współczesna Turcja)
Oficjalny język	turecki
Kapitał	Ankara
Największe miasta	Stambuł , Ankara , Izmir , Bursa , Adana , Gaziantep , Antalya , Konya , Mersin
Forma rządu	republika prezydencka [1]
System polityczny	państwo unitarne
Prezydent	Recepa Tayyipa Erdogana
Wiceprezydent	Fuat Oktay
Głośnik VNST	Mustafa Shentop
Państwo. religia	państwem świeckim
Terytorium
• Całkowity	783562 [2]  km²  ( 36 miejsce na świecie )
• % powierzchni wody	1.8
Populacja
• Ocena (2021)	↗ 84 680 273 [3]  osób  ( 18. )
• Spis ludności (2000)	67 803 927 osób
•  Gęstość	104 os./km²  ( 76. miejsce )
PKB ( PPP )
• Razem (2019)	2,472 bln USD [4]   ( 13. miejsce )
• Na osobę	29 723 $ [4]   ( 50. miejsce )
PKB (nominalny)
• Razem (2019)	761 miliardów dolarów [4]   ( 19. miejsce )
• Na osobę	9151 $ [4]   ( 72. miejsce )
HDI (2019)	▲ 0,820 [5]  ( bardzo wysoka ; 54. miejsce )
Nazwiska mieszkańców	turecki, turecki, turecki
Waluta	Lira turecka ( TRY , kod 949 )
domeny internetowe	.tr
Kod ISO	TR
kod MKOl	TUR
Kod telefoniczny	+90
Strefy czasowe	UTC+3
ruch samochodowy	prawo [6]
Pliki multimedialne w Wikimedia Commons

Turcja ( turk. Türkiye [ˈtyr̝kije] ), oficjalnie Republika Turcji ( turk. Türkiye Cumhuriyeti [ˈtyr̝kije d͡ʒumhuːɾije'ti] ) to państwo w Azji Zachodniej (97%) iw Europie Południowej (3%). Ludność - 83,3 mln osób. (2022), powierzchnia - 783 562 km² (19. miejsce na świecie pod względem liczby ludności i 36. pod względem terytorium). państwo unitarne . Językiem urzędowym jest turecki .

Turcja graniczy z 14 państwami .

Nowoczesna Turcja powstała w 1923 roku w wyniku upadku Imperium Osmańskiego po jego klęsce w I wojnie światowej i późniejszej wojnie narodowowyzwoleńczej narodu tureckiego, zniesieniu monarchii i utworzeniu tureckiego państwa narodowego na terytorium Wschodniej Tracji , Azji Mniejszej i Wyżyny Armeńskiej . Zanim stał się centrum Imperium Osmańskiego, region ten na przestrzeni dziejów stanowił znaczną część starożytnych państw: królestwa Hetytów , Asyrii , Urartu , Armenii , Bizancjum , Gruzji( Kolchida i Iberia ), Persja , Rzym itd.

Kraj przemysłowy z dynamicznie rozwijającą się gospodarką. Wielkość PKB według parytetu siły nabywczej (PPP) na mieszkańca wynosi 19 610 USD rocznie (2014). W 2014 r. PKB Turcji na poziomie nominalnym wyniósł 806 miliardów dolarów; PKB według PPP - 1,508 mld USD; wielkość PKB według wartości nominalnej na mieszkańca wynosi 10 482 USD rocznie.

Członek NATO od 1952 r., Rady Europy od 1949 r., a od 1999 r. oficjalny kandydat do członkostwa w UE .

Etymologia

Nazwa „Turcja” ( tur. Türkiye ), stosowana do współczesnej Republiki Turcji ^[7] , pochodzi od starofrancuskiego Turquie ^{[ jasne ]} , które z kolei wywodzi się od średniowiecznych łacińskich form Turchia, Turquia i greckiego - Grecki. Τουρκία . Imperium Osmańskie , które istniało w latach 1299-1922, było również powszechnie określane przez współczesnych mu jako Turcja lub Imperium Tureckie. Rosyjska nazwa kraju – „Turcja” – powstała poprzez polską Turcję od nowołac. Turcia ^[8] .

W 2022 roku ONZ przychyliła się do prośby Turcji o zmianę nazwy republiki we wszystkich oficjalnych dokumentach. „Republika Turcji” ( angielska  Republika Turcji , francuska  République de Turquie ) została przemianowana na „Republikę Türkiye” ( angielska  Republika Türkiye , francuska  République de Türkiye ). Skrócona wersja nazwy kraju będzie teraz wyglądać jak „Türkie” lub „Türkiye” ( angielska  Türkiye ), a nie Turcja, Turkei czy Turquie ^{[9] [10]} .

Geografia

Meczet Sułtanahmeta

Morze w Turcji

Turcja leży na półkuli wschodniej . Jego powierzchnia (łącznie z wodami śródlądowymi) wynosi 779 452 km². Główna część terytorium Turcji – 97% – znajduje się w Azji , a 3% – w Europie . Głównym rdzeniem terytorium Turcji jest półwysep Azji Mniejszej , który zajmuje ona w całości. Europejskie posiadłości Turcji nazywają się Rumelia . Cechą geograficzną Turcji jest jej położenie na skrzyżowaniu ważnych szlaków, które od czasów starożytnych łączyły Europę z Azją, kraje i ludy Morza Czarnego z Morzem Śródziemnym. Obecnie przez terytorium Turcji przebiegają autostrady i linie kolejowe, łącząc Europę z wieloma krajami azjatyckimi.

Główna część terytorium kraju przypada na Azję Mniejszą, czyli Anatolię i Wyżynę Ormiańską , mniejsza – na Półwysep Bałkański między Morzem Czarnym a Morzem Śródziemnym ^{[11] [12]} .

Maksymalna długość terytorium Turcji z zachodu na wschód wynosi 1600 km, z północy na południe - 600 km. Z trzech stron obmywają ją morza: od północy Morze Czarne , od zachodu Morze Egejskie , od południa Morze Śródziemne . Europejska i azjatycka część Turcji są oddzielone od siebie systemem wodnym, który tworzy przejście morskie od Morza Czarnego do Morza Egejskiego i obejmuje Morze Marmara , Bosfor i Dardanele . W południowej części Bosforu i Złotego Rogu (Morza Marmara) znajduje się jedno z najpiękniejszych miast na świecie i najludniejsze miasto w Turcji – Stambuł (dawniej Konstantynopol).

Granice

Turcja ma 8 granic lądowych i 6 morskich (uwaga: nierozpoznane i częściowo uznane państwa zaznaczono kursywą ) :

Granice lądowe

 Bułgaria , Gruzja , Armenia , Azerbejdżan , Iran , Irak , Syria , Grecja .       

granice morskie

 Rumunia , Rosja , Ukraina , Cypr , Cypr Północny , Abchazja .     

Minerały

Istnieje ponad 100 rodzajów minerałów w Turcji . Kraj posiada wiele rodzajów surowców rudnych, wydobywczych, chemicznych, paliwowych i energetycznych. Przede wszystkim należy wymienić chrom, wolfram, rudy miedzi, borany , marmur , węgiel itp. Na Turcję przypada 25% światowych zasobów rtęci .

Klimat

Marmaris

Klimat Turcji

Turcja jest krajem w większości górzystym, więc klimat często ma strefę wysokościową. W centralnej części panuje klimat umiarkowany kontynentalny z gorącymi i suchymi latami oraz dość mroźnymi zimami. Na wybrzeżu Morza Egejskiego i Morza Śródziemnego panuje klimat śródziemnomorski z bardzo łagodnymi zimami. Na wybrzeżu Morza Czarnego klimat jest morski z dużą ilością opadów i chłodnymi zimami z rzadkimi temperaturami ujemnymi. Na południowym wschodzie panuje klimat subtropikalny, z temperaturami zbliżonymi do tropików, pustynny z bardzo gorącymi latami. Klimat Turcji jest śródziemnomorski, umiarkowany morski, kontynentalny i górski.

Fabuła

Legendarne mury Troi

sułtana Mehmeda II

Imperium Osmańskie u szczytu swojej potęgi (około 1680 r.)

Wojna rosyjsko-turecka 1877-1878

Brama Dolmabahce , łuk. K. Balian

Mustafa Kemal Ataturk

Obraz Atatürka z jego podpisem

• 25-26 sierpnia 1071 ^[13]  - Bitwa pod Manzikertem ( Manazkert, Manzikert , miasto w historycznej Armenii , obecnie we wschodniej Turcji, w prowincji Mush ). Turcy seldżuccy pod wodzą Alp-Arslana pokonali Bizantyjczyków i schwytali cesarza bizantyjskiego Romana IV Diogenesa .
• 1077  - Powstanie Sułtanatu Kony (Rum, Roma) , państwa Turków seldżuckich ze stolicą w Konyi , które stopniowo rozszerzyło swoje granice na niemal całe terytorium Azji Mniejszej.
• 1243  - Sułtanat Konyi zostaje wasalem mongolskich Ilchanów z Iranu ( Hulaguidów ). Do 1307 roku Sułtanat Rumu rozpadł się na małe księstwa. Jeden z nich – beylik (okręg) Osmana , który został mu nadany jako lenno , był trzonem państwa osmańskiego utworzonego na początku XIV wieku .
• 1284  - w pierwszej kronice hiszpańskiej "Estoria de Espanna" król Alfons X podaje stolicę Ecbatana królestwa Turquia (Turquia) ^[14] .
• W 1299 roku Osman, syn i spadkobierca Ertogrula , przyjął tytuł „sułtana” i odmówił uznania władzy sułtanów Konyi. Według jego imienia Turków zaczęto nazywać Turkami osmańskimi lub Osmanami. Ich władza nad Azją Mniejszą rozszerzyła się i umocniła, a sułtani Konyi nie mogli temu zapobiec.
• W 1318 r. Hulaguidzi , po obaleniu ostatniego sułtana seldżuckiego, zniszczyli to państwo.
• Cesarstwo Bizantyjskie wykorzystywało Turków Osmańskich w wojnach ze słowiańskimi państwami Bułgarii i Serbii . Na ziemiach należących wcześniej do Bizancjum w Azji Mniejszej sułtani osmańscy zaczęli jednoczyć pod swoim panowaniem inne państwa tureckie, tworząc w 1326 r. sułtanat turecki ze stolicą w mieście Bursa na ziemiach podbitych od Bizancjum .
• Na Półwyspie Bałkańskim do połowy XIV wieku rozpoczął się okres rozbicia feudalnego w państwach Bułgarów i Serbów, co doprowadziło do ich osłabienia i przyczyniło się do podporządkowania sobie Turków, którzy podbijając posiadłości Azji Mniejszej Bizancjum zaczął przemieszczać się na zachód. W tym czasie w Bizancjum rozgorzała zacięta walka o władzę, która pozwoliła Turkom przejść do podbojów na Półwyspie Bałkańskim. Pozostawiając Konstantynopol na tyłach, Turcy przenieśli się do państw południowych Słowian. Mimo straszliwego zagrożenia władcy słowiańscy nie byli w stanie zawrzeć sojuszu militarnego. Do końca XIV wieku Turcy zdobyli wszystkie ziemie bułgarskie.
• W 1362 roku Turcy pod wodzą sułtana Murada I, podbijając ziemie w Europie, przenieśli stolicę do miasta Adrianopol ( Edirne ). Europejskie posiadłości Turcji nazwano Rumelią . Janczarzy stali się ostoją potęgi tureckich sułtanów .
• Serbowie i Bośniacy próbowali powstrzymać zdobywców. W 1371 roku Murad pokonał armię południowych książąt serbskich w bitwie nad Maricą (pod Czernomenem), zajął macedońskie miasta Drama, Kawala i Sere oraz odniósł znaczące zwycięstwo nad Bułgarami i Serbami w Samakowie. Niektórzy z książąt serbskich i bułgarskich zostali zmuszeni do poddania się Muradowi i zostania jego wasalami.
• W latach osiemdziesiątych XIV wieku Murad wznowił ofensywę na zachodzie. Sofię zdobyto w 1385 r., a Nisz w 1386 r. W Anatolii Murad rozszerzył swoje posiadłości na Tokat i wzmocnił swoją władzę w podbitej przez Orhana Ankarze. Dzięki małżeństwu syna, zakupom i podbojom zdobył terytoria beylików Germianogullary, Karasa, Tekkeogullary i Hamidogullary. Antyosmańska koalicja bejów i władców anatolijskich beylików, na czele z Karamanogullarym, została pokonana w 1386 roku pod Konyą.
• W 1387 lub 1388 książęta północnej Serbii powstrzymali Osmanów pod Pločnikiem, ale w 1389 Murad i jego syn Bayezid odnieśli zwycięstwo w Kosowie. W tej bitwie Murad zginął.
• 15 lipca 1389 roku na polu kosowskim rozegrała się decydująca bitwa . Silnej armii tureckiej przeciwstawiła się znacznie słabsza armia Serbów i Bośniaków. Słowiańskie legendy wiążą wyczyn Milosa Obilicha z tą bitwą , w której dzielny serbski wojownik zabił tureckiego sułtana. Ale jego syn, przyszły sułtan Bayezid, ukrył swoją śmierć przed wojskami tureckimi, aw wyniku bitwy armia słowiańska poniosła dotkliwą klęskę.
• 25 września 1396  - Bitwa pod Nikopolem pomiędzy wojskami sułtana Bajazyda Błyskawicy a krzyżowcami dowodzonymi przez króla węgierskiego Zygmunta pod twierdzą Nikopol w Bułgarii. Zwycięstwo w bitwie zapewniło dominację Imperium Osmańskiego na Półwyspie Bałkańskim.
• 28 lipca 1402  – Bitwa pod Ankarą . Po przegranej bitwie z emirem Timurem Bajazyd I Błyskawica został schwytany i zmarł (lub został otruty) w niewoli. Jednak po 30 latach spadkobiercom Bayezida udało się ponownie zjednoczyć upadły kraj i wznowić marsz na zachód.
• W 1453 Turcy zajęli Konstantynopol (patrz Upadek Konstantynopola (1453) ) i uczynili go stolicą nowego imperium .
• Pod rządami Selima Groźnego Imperium Osmańskie podbiło Syrię , Arabię ​​i Egipt . Turecki sułtan obalił ostatniego kalifa w Kairze i sam został kalifem.
• W 1526 roku miała miejsce bitwa pod Mohaczem , podczas której Turcy pokonali wojska czesko-węgierskie i zajęli Węgry , aw 1529 roku podeszli pod mury Wiednia . U szczytu swojej potęgi, za panowania Sulejmana Wspaniałego (1520-1566 ) , imperium rozciągało się od bram Wiednia po Zatokę Perską , od Krymu po Maroko .
• W 1678 r. Turcy zajęli tereny na zachód od Dniepru .
• 12 września 1683  – Bitwa pod Wiedniem . Stało się to po dwumiesięcznym oblężeniu przez Imperium Osmańskie Wiednia, stolicy Austrii. Zwycięstwo wojsk Świętej Ligi , które przybyły z pomocą Habsburgom , na zawsze położyło kres wojnom Imperium Osmańskiego o podbój Europy.
• Era wojen rosyjsko-tureckich , obejmująca okres 242 lat (1676-1918) - dziesięć konfliktów zbrojnych między imperiami rosyjskim i osmańskim w XVII - XIX wieku . Działania wojenne na Zakaukaziu podczas I wojny światowej można uznać za jedenastą wojnę rosyjsko-turecką. Wojny rosyjsko-tureckie stały się jedną z głównych przyczyn upadku i upadku Imperium Osmańskiego (1299-1923).
• W XIX wieku na obrzeżach imperium nasiliły się nastroje separatystyczne. Zaczęła stopniowo tracić swoje terytoria. Osłabione Imperium Osmańskie próbowało liczyć na pomoc Niemiec , ale to tylko wciągnęło je w I wojnę światową , która zakończyła się klęską Czteroosobowego Sojuszu .
• 30 października 1914 r. Imperium Osmańskie oficjalnie ogłosiło przystąpienie do I wojny światowej , które faktycznie przystąpiło do niej dzień wcześniej, ostrzeliwując czarnomorskie porty Rosji.
• 24 kwietnia 1915 r. w Stambule miały miejsce masowe aresztowania ormiańskiej elity intelektualnej, religijnej, gospodarczej i politycznej ; dzień ten uważany jest za początek ludobójstwa Ormian w Imperium Osmańskim, podczas którego według różnych szacunków w okresie od 1915 do 1918 roku w wyniku działań władz tureckich zginęło od 1,5 mln do ponad 2 mln Ormian ^[15] . Republika Turcji i oficjalna historiografia turecka nadal zaprzeczają faktowi ludobójstwa Ormian ^[16] .
• 30 października 1918 r. zawarty został rozejm w Mudros , a następnie traktat z Sevres ( 10 sierpnia 1920 r. ), który nie wszedł w życie, ponieważ nie został ratyfikowany przez wszystkich sygnatariuszy (ratyfikowała go tylko Grecja ). Zgodnie z tym porozumieniem Imperium Osmańskie miało zostać rozczłonkowane, a Grecji zostało obiecane jedno z największych miast Azji Mniejszej ( Smyrna ). Armia grecka zajęła je 15 maja 1919 roku , po czym rozpoczęła się wojna o niepodległość . Tureccy nacjonaliści pod przywództwem Mustafy Kemalaodmówił uznania traktatu pokojowego i zbrojnie wypędził Greków z kraju. Do 18 września 1922 r. Turcja została wyzwolona od najeźdźców. Traktat pokojowy z Lozanny z 1923 r. ( 24 lipca ) uznał nowe granice Turcji.
• 29 października 1923 proklamowano Republikę Turecką, a jej pierwszym prezydentem został Mustafa Kemal , który później przyjął nazwisko Atatürk (ojciec Turków).
• Grudzień 1925  – Turcja przeszła z kalendarza muzułmańskiego na gregoriański .
• 18 lipca 1932 roku Turcja przystąpiła do Ligi Narodów .
• 18 lutego 1952 roku Turcja przystąpiła do NATO .
• W listopadzie 1956 roku , bezpośrednio w wyniku kryzysu sueskiego ^[17] , Syria podpisała traktat ze Związkiem Radzieckim . Stało się to punktem kulminacyjnym sowieckich wpływów w rządzie w zamian za sprzęt wojskowy ^[11] . Turcja była zaniepokojona tym wzrostem siły armii syryjskiej, ponieważ wydawało się możliwe, że Syria spróbuje odzyskać Iskenderun . Dopiero burzliwa debata w ONZ powstrzymała groźbę wojny ^[18] .
• 20 lipca 1974 roku Turcja wysłała swoje wojska na Cypr .
• 12 września 1980 roku w Turcji miał miejsce wojskowy zamach stanu pod dowództwem generała Kenana Evrena .
• 3 października 2012 roku rozpoczął się konflikt z Syrią .
• W dniach 15-16 lipca 2016 r. część armii tureckiej podjęła próbę wojskowego zamachu stanu w kraju .
• 16 kwietnia 2017 r. w Turcji odbyło się referendum w sprawie poprawek do konstytucji , w których mówiono o rozszerzeniu uprawnień prezydenta, zwiększeniu miejsc w parlamencie, reformie sądownictwa i zniesieniu urzędu premiera. Za poprawką głosowało 51,4% ^[19] .

Panorama Stambułu , największego miasta w Turcji

Populacja

Turcy

Piramida wieku i płci ludności Turcji na 2020 rok

Główną populacją kraju są Turcy . W czasach Imperium Osmańskiego lud ten używał samookreślenia Osmanów ( tur. Osmanlı ).

Według pierwszego spisu powszechnego w 1927 r. w Republice Turcji mieszkało 13 464 564 osób ^[20] , z czego 2 323 359  stanowili Kurdowie , Czerkiesi, Bośniacy i inni.

W kraju przeprowadzono łącznie 12 spisów powszechnych. Od 1927 roku ludność Turcji wzrosła 4,4 razy, a tylko od 1950 do 1985 roku - 2,5 razy. W 2009 r. ludność Turcji wynosiła 72,6 mln osób, gęstość zaludnienia wynosiła 88 osób/km², udział ludności miejskiej wynosił 75,5%, odsetek ludności piśmiennej w wieku powyżej 15 lat wynosił 88,1%. Koncentracja ludności kraju w głównych miastach wzrasta: w 1990 r., czyli (prowincje) Stambuł i Ankara skoncentrowały się na 18,4%, w 2010 r. - 24,5%. Jednocześnie obserwuje się spadek liczby ludności na wschodzie kraju, zwłaszcza na północnym wschodzie. Ludność północno-wschodniej Anatolii w 1990 roku wynosiła 235 tysięcy osób, w 2009 roku – 220 tysięcy osób ^[21] .

Rozmieszczenie mieszkańców w Turcji jest niezwykle nierównomierne. Najgęściej zaludnione wybrzeża Morza Marmara i Morza Czarnego, a także obszary przylegające do Morza Egejskiego. Najbardziej zaludnionym miastem jest Stambuł , najsłabiej zaludnionym obszarem jest Hakkari .

Azerbejdżanie

Liczba Azerów w Turcji wynosi 700 000-800 000 ^{[22] [23]} . Azerbejdżanie w Turcji są dobrze zintegrowani ze społeczeństwem, głównie ze względu na bliskość kulturową i językową między nimi a Turkami anatolijskimi. Istnieją jednak znaczne różnice w sferze wyznaniowej (Azerbejdżanie to w większości szyici, anatolijscy Turcy to w większości sunnici).

Ormianie

W sekcji brakuje odniesień do źródeł (patrz zalecenia wyszukiwania ). Informacje muszą być możliwe do zweryfikowania , w przeciwnym razie mogą zostać usunięte. Możesz edytować artykuł, dodając odniesienia do autorytatywnych źródeł w formie przypisów . ( 15 lipca 2021 )

Ormianie ( Arm.  Թուրքահայեր ) to rdzenni mieszkańcy Turcji, którzy zamieszkiwali tereny historycznej zachodniej Armenii . Na początku XX wieku stanowili oni około 20% ludności kraju i koncentrowali się głównie we wschodnich prowincjach Imperium Osmańskiego , gdzie stanowili większość ludności, jednak po ludobójstwie Ormian prawie wszyscy zostali albo eksterminowani, albo wygnani, albo zislamizowani i zasymilowani . Obecnie w Turcji, głównie w Stambule , mieszka od 50 000 do 70 000 chrześcijańskich Ormian . Liczba muzułmańskich Ormianszacuje się na około 400 tys. Według niektórych doniesień, poza oficjalnymi statystykami, w kraju może przebywać nawet 10 mln krypto-Ormian , zdecydowana większość ormiańskiej diaspory (ok. 10 mln osób) i co najmniej połowa ludności Republiki Armenii są potomkami uchodźców z terenów wchodzących w skład współczesnej Turcji.

Asyryjczycy

Asyryjczycy  to rdzenni mieszkańcy Turcji, którzy wyznawali chrześcijaństwo . W południowo-wschodniej części współczesnej Turcji, wzdłuż granic z Syrią i Irakiem, żyły na początku XX wieku setki tysięcy Asyryjczyków , z czego ponad 500 tysięcy zginęło podczas ludobójstwa Asyryjczyków zorganizowanego przez władze tureckie ^{[24] [25]} .

Grecy

Grecy  to rdzenni mieszkańcy Turcji, którzy wyznawali chrześcijaństwo . Główna populacja historycznego Bizancjum , która żyła zwartie na terytorium współczesnej Turcji aż do ludobójstwa Greków na początku XX wieku. Według szacunków przed wybuchem I wojny światowej na terenach współczesnej Turcji żyło do 2,7 mln Greków ^{[26] [27]} . Grecy stanowili 60% ludności na anatolijskim wybrzeżu Morza Egejskiego (wraz z miastem Izmir ) ^[28] , większość ludności na wybrzeżu Morza Czarnego ^[29] , a także imponującą część ludności Stambułu(po grecku Konstantynopol). Na całym półwyspie Azji Mniejszej odsetek Greków na początku XX wieku wynosił ok. 20%. Z ogólnej liczby Greków podczas ludobójstwa Greków zginęło do 1 500 000 ^[30] , reszta została deportowana z kraju. We współczesnej Turcji jest znaczna populacja muzułmańskich Greków .

Kurdowie

Kurdowie  to rdzenni irańskojęzyczni mieszkańcy Turcji, głównie praktykujący islam .

Według spisu ludności z 1927 r. w Turcji było 2 323 359 Kurdów (na ogólną liczbę 13 464 564 osób) ^[20] .

W Turcji przez wiele dziesięcioleci prowadzono politykę turkifikowania ludności. Dlatego bardzo trudno jest obliczyć liczbę grup etnicznych, nawet w przybliżeniu. Według różnych szacunków Kurdowie w Turcji stanowią od 10 do 23% ogółu ludności kraju ^[31] . 8,13 mln (dane z Ethnologue za 2014 rok ^[32] ), i licznie żyją na terenie całego kraju, aw zdecydowanej większości na wschodzie.

Według CIA za 2016 rok Kurdowie stanowią 27% populacji Turcji ^[2] .

Tatarów krymskich

W kraju mieszka duża liczba Tatarów krymskich (szacowana od 500 tys. do 6 mln) ^[33] , z których większość przeniosła się do Turcji po aneksji Krymu do Imperium Rosyjskiego i nadal przemieszczała się do tego kraju przez cały XVIII, XIX wiek. i XX wieku.

rasy kaukaskiej

W kraju mieszka wielu ludzi z Kaukazu Północnego (głównie potomkowie górali deportowanych po wojnie kaukaskiej ) – określani są oni potoczną nazwą „Czerkiesi” , z których większość to Adygejczycy , a także Abazini , Abchazowie , Nogais , Karaczajowie i Bałkary , ludy Dagestanu , Inguszów , Osetyjczyków , Czeczenów . Ich łączna liczba to około 3 mln osób ^[34] .

Turcy

Turcy  to główny lud Turcji, mówiący językiem grupy Oguz z tureckiej gałęzi rodziny języków ałtajskich , praktykujący islam . Przodkowie Turków, Oguzowie , najechali centralną część współczesnej Turcji w połowie XI wieku z państwa Oguz , znajdującego się na terytorium współczesnego Kazachstanu . 29 maja 1453 Turcy zdobyli Konstantynopol (obecnie Stambuł) z rąk Greków.

W 1927 r. w Turcji mieszkało 13 464 564 osób, z czego większość stanowili Turcy. Według danych z 2006 roku z ogólnej liczby ludności (73 mln osób) 55 mln 484 tys. uważało się za Turków ^[35] .

Według CIA za rok 2016 Turcy stanowią 70-75% populacji Turcji ^[2] .

Według religii Turcy są muzułmanami (większość z nich to sunnici z hanafickiego madhabu, mniejsza część to alewici ).

Inne narody

Ponadto ponad milion Arabów żyje zwartie w południowo-wschodniej Turcji . Laz i Khemshil , zamieszkujące obecnie głównie wschodnie wybrzeże Morza Czarnego^{[ kiedy? ]} to grupy etnograficzne Turków^{[ źródło nieokreślone 726 dni ]} wraz z koczowniczymi Juriukami i Takhtadżami . Żydzi tureccy , z czego około 0,1% ludności Turcji, mieszkają w dużych miastach. Również Albańczycy , Gruzini , Azerbejdżanie , Uzbecy , Bośniacy i przedstawiciele wielu innych narodów mieszkają na terenie całego kraju , głównie w Stambule, Izmirze, Ankarze i innych dużych miastach.

Religia

Hagia Sofia

Krążący suficcy derwisze w Turcji

Tradycyjny Ramazan Bayramı : Życzenia gminy, wypisane światłami mahya rozciągniętymi na minaretach

W Turcji religia jest prawnie oddzielona od państwa, a wolność wyznania jest zagwarantowana każdemu mieszkańcowi kraju. Większość ludności kraju wyznaje islam sunnicki: madhab Hanafi i maturyzm . Niezwykle rozwinięte są także islamskie bractwa – tarikaty . Tarikaty Naqshbandi i Mevlevi są głównie rozwinięte . Są wyznawcy madhhab Shafi'i, głównie Kurdowie . Istnieje duża liczba meczetów - 78 000.

Zarejestrowanych jest 321 gmin różnych wyznań i kierunków chrześcijańskich, 36 synagog żydowskich. Wspólnoty chrześcijańskie obejmują 90 parafii Prawosławnego Patriarchatu Konstantynopola (75 w Stambule, 8 w Gökçeada, 6 w Hatay, 1 w Bozcaada), 55 wspólnot ormiańsko-gregoriańskich (45 w Stambule, 7 w Khatai i po 1 w miastach Mardin , Diyarbakir, Kayseri), 60 wspólnot asyryjsko-nestorian, prawosławnych Bułgarów, Arabów i katolickich Ormian, 52 wspólnoty różnych wyznań protestanckich. Ponadto część Kurdów na wschodzie kraju wyznaje religię synkretyczną i nazywa się jazydami.

Miasta

Stambuł

Od 2014 roku Turcja ma dziewięć miast z populacją ponad 1 miliona osób.

Tureckie miasta w stosunku do liczby ludności, 2012

Miasta z ludnością:

•  — od 10 000 000 osób
•  — od 2 000 000 do 5 999 999 osób.
•  — od 1 000 000 do 1 999 999 osób.
•  — od 800 000 do 999 999 osób.
•  — od 500 000 do 799 999 osób.
•  — od 300 000 do 499 999 osób.

Stambuł

Ankara

Izmir

Bursa

Adana

Gaziantep

Konya

Antalya

Kayseri

Mersin

Diyarbakir

Eskişehir

Samsun

Denizli

Sanliurfa

Adapazary

Malatya

Kahramanmarasz

erzurum

Trabzon

Awangarda

Ordynans

Elazig

Izmit

Manisa

Śiwy

Gebze

Miasta Turcji liczące ponad 300 tysięcy mieszkańców.

Podział administracyjny

Podział regionalny Turcji

Turcja jest podzielona na 81 il ^{[36] [37]} (prowincje, wcześniej używano terminu vilayet). Każdy il jest podzielony na dystrykty ( ilche , turecki ilçe ), w sumie od 2007 r. Istnieją 923 dystrykty. Centrum administracyjne Il znajduje się w centralnej dzielnicy (merkez ilçe). Wiele, ale nie wszystkie, dzielnice są podzielone na volosts ( bujaks ). Nieoficjalnie, do celów statystycznych, lub pogrupowane w siedem regionów geograficznych (co nie jest podziałem administracyjnym):

• Region Morza Egejskiego ( tur. Ege Bölgesi )
• Region Morza Czarnego ( tur. Karadeniz Bölgesi )
• Region Centralnej Anatolii ( turecki : İç Anadolu Bölgesi )
• Region Wschodniej Anatolii ( tur. Doğu Anadolu Bölgesi )
• Region Marmara ( tur. Marmara Bölgesi )
• Region śródziemnomorski ( tur. Akdeniz Bölgesi )
• Region południowo-wschodniej Anatolii ( tur. Güney Doğu Anadolu Bölgesi )

Polityczną administrację il sprawuje gubernator (vali) mianowany przez rząd. Siedziba gubernatora nazywana jest wilajetem, stąd dawna nazwa prowincji.

Gospodarstwem zarządza szef gminy (büyükşehir belediyesi başkanı), który jest wybierany w głosowaniu powszechnym. Okręgi tworzą również własne gminy ( belediye ) na czele z burmistrzami ( belediye başkanı )

Z reguły mają taką samą nazwę jak ich centra administracyjne, zwane też centrum lub regionem centralnym (merkez). Ale są wyjątki od tej reguły: Hatay (centrum administracyjne to miasto Antakya), Kocaeli (centrum administracyjne to miasto Izmit) i Sakarya (centrum administracyjne to miasto Adapazari).

W 1926 Turcja została podzielona na 57 ils, w 1939 anektowano Hatay, w 1947 powstały Artvin, Tunceli, Karakuz (obecnie Bingol), Bitlis i Hakkari, w 1953 - Usak, w 1954 - Sakarya i Adiyaman, w 1957 - Nevsehir . Od 1957 do 1989 roku liczba ilów pozostawała stała - 67. W 1989 roku powstały albo Kyrykkale, Karaman, Bayburt i Aksaray, w 1990 - Batman i Shirnak, w 1991 - Bartyn, w 1994 - Igdir i Ardahan, w 1995 - Yalova, Karabuk i Kilis, w 1997 - Osmaniye, w 1999 - Duzce.

Struktura państwa

Symbole państwowe

Flaga Turcji to czerwony prostokątny panel z białym półksiężycem i gwiazdą pośrodku. Stosunek szerokości flagi do jej długości wynosi 2:3.

Turcja nie ma oficjalnie zatwierdzonego herbu. Zamiast tego używany jest półoficjalny emblemat. Jest to czerwony owal. Wewnątrz znajduje się półksiężyc i gwiazda, jak na fladze. Wzdłuż górnej krawędzi owalu widnieje oficjalna nazwa kraju w języku tureckim.

Flaga	Godło

Struktura polityczna

Władzę ustawodawczą sprawuje jednoizbowy parlament – ​​Wielkie Zgromadzenie Narodowe ( Büyük Millet Meclisi ), składające się z 600 deputowanych wybieranych na 5 lat (do 2007 r. na 7 lat) w powszechnych wyborach bezpośrednich w systemie reprezentacji proporcjonalnej. Minimalny próg dla partii ustalono na 10%.

Głową państwa jest Prezydent Republiki ( Cumhurbaşkanı ). Władzę wykonawczą sprawowała Rada Ministrów ( Bakanlar Kurulu ) na czele z premierem ( Başbakan ).

Zamieszki w Turcji 2013

21 października 2007 r. w Turcji odbyło się referendum w sprawie zmian w obowiązującej konstytucji. Nowelizacja zmieniła tryb wyboru i kadencję prezydenta. Zgodnie z konstytucją z 1982 r. głowę państwa, czyli prezydenta, wybierał parlament. Prezydent był wybierany na 7-letnią kadencję i nie mógł być wybrany ponownie. Prezydent pełnił funkcje reprezentacyjne.

Zgodnie z nowelizacją głowa państwa jest wybierana w głosowaniu powszechnym na okres 5 lat z możliwością ponownego wyboru na kolejną kadencję. Wybory parlamentarne odbywają się co 4 lata.

Rządzi konserwatywna Partia Sprawiedliwości i Rozwoju .

12 września 2010 roku odbyło się kolejne referendum w sprawie zmian w konstytucji kraju. Obywatele Turcji 58% głosów za i 42% przeciw dokonali zmian w ustawie zasadniczej. Zmiany te mają na celu pogłębienie procesu demokratyzacji kraju. W szczególności wpływ wojska na życie polityczne i publiczne jest jeszcze bardziej ograniczony: rola sądów wojskowych jest znacznie ograniczona, a immunitet prawny organizatorów wojskowego zamachu stanu z 1980 r. zostaje zniesiony. Ponadto liczba członków tureckiego Trybunału Konstytucyjnego wzrosła z 11 do 17 ^[38] .

16 kwietnia 2017 roku w Turcji odbyło się referendum w sprawie zmian w konstytucji, zgodnie z którymi Turcja stała się republiką prezydencką ^[1] . Zwiększono liczbę miejsc w parlamencie, zlikwidowano stanowisko premiera. Zamiast Rady Ministrów organem wykonawczym stał się Gabinet Prezydenta .

Nadzór konstytucyjny nad władzą wykonawczą i ustawodawczą sprawuje Trybunał Konstytucyjny ( Anayasa Mahkemesi ), składający się z 11 stałych i 4 zmiennych członków, powoływanych przez prezydenta i sądy niższej instancji w drodze głosowania i konsultacji. Hashim Kılıç jest prezesem Trybunału Konstytucyjnego od października 2007 r. ^{[39] [40]} .

Według Economist Intelligence Unit kraj został sklasyfikowany jako reżim hybrydowy w 2018 r. w Indeksie Demokracji ^[41] .

Polityka zagraniczna

Szczyt G-20 w Antalyi , 2015 r

W 2000 roku Republika Turcji uzyskała oficjalny status kraju kandydującego do UE . Członek NATO od 1952 roku.

Amerykański ekspert F. Hill zauważa, że ​​Turcja jest ważnym graczem regionalnym i uważa się za niezależną od Zachodu, mimo że jest członkiem niektórych organizacji euroatlantyckich ^[42] . Turcja stara się stworzyć wokół siebie rozległą strefę wpływów, współpracy gospodarczej i politycznej, wykluczając problemy na swoich granicach iw sąsiednich regionach, nabyła duży potencjał gospodarczy i dąży do zostania liderem dawnej przestrzeni osmańskiej [43 ^] .

Region Kaukazu jest jednym z najważniejszych punktów tureckiej polityki zagranicznej, którą minister spraw zagranicznych Mevlut Cavusoglu stara się budować w oparciu o hasło „strategicznej głębi” oraz teorie soft power i współzależności ^[44] .

Rosyjsko-tureckie stosunki dyplomatyczne zostały nawiązane w 1701 r., kiedy w Stambule otwarto ambasadę Cesarstwa Rosyjskiego. Chociaż dwustronne związki międzypaństwowe sięgają ponad pięciu wieków wstecz, historycy liczą od wiadomości księcia Iwana III w sprawie handlu, wysłanej 30 sierpnia 1492 r. do osmańskiego sułtana Bajazeta II.

Turcji i Unii Europejskiej

Obecnie Turcja prowadzi negocjacje z Unią Europejską w sprawie przystąpienia do tego podmiotu politycznego i gospodarczego.

W 1963 r. Turcja podpisała umowę z poprzedniczką UE, Europejską Wspólnotą Gospodarczą  , uznającą prawo kraju do przystąpienia do unii. W latach 1978-1979 Turcja była razem z Grecją zapraszana do EWG , ale odmówiła. Po przewrocie wojskowym w 1980 r. Europa zerwała stosunki z Ankarą, a negocjacje wznowiono dopiero po 1983 r. W 1987 r. Turcja oficjalnie złożyła wniosek o członkostwo w UE ^[45] .

Jednak na szczycie w 1997 r . UE odmówiła uznania Turcji za kandydata do członkostwa w UE – prawo to otrzymała dopiero w 2000 r., pod warunkiem, że kraj ten w szczególności zreformuje ustawodawstwo dotyczące praw człowieka. W sierpniu 2002 r. program reform został zatwierdzony przez turecki parlament, aw październiku 2004 r. Komisja Europejska zarekomendowała rozpoczęcie negocjacji w sprawie przystąpienia Turcji do UE.

Turecka Republika Cypru Północnego

Stosunki turecko-europejskie komplikuje niechęć Turcji do uznania Cypru , który w maju 2004 roku przystąpił do Unii Europejskiej . W szczególności konflikt cypryjski , będący głównym powodem sprzeciwu Turcji przed przystąpieniem do UE, nie został rozwiązany od 1974 roku . W 1974 roku Turcja okupowała północną część wyspy i od tego czasu jej rząd nie uznaje prawomocności rządu południowej części greckiej. Kwestia kurdyjska jest także jednym z kluczowych tematów w dyskusji na temat dalszej integracji europejskiej Turcji. Europa domaga się większej regionalizacji i autonomizacji Kurdów oraz poszanowania ich praw zgodnie ze standardami europejskimi ^[46]. Również powodem, dla którego Unia Europejska odmawia przyjęcia Turcji jako członka UE, jest warunek^{[ co? ]} , dostarczonej przez Francję , której rząd turecki odmawia wykonania, a mianowicie uznania ludobójstwa Ormian w 1915 r. w Imperium Osmańskim .

20 marca 2021 roku Turcja wystąpiła z Konwencji stambulskiej o ochronie praw kobiet ^[47] .

Oprócz kwestii przystąpienia Turcji do UE rozważana jest kwestia liberalizacji reżimu wizowego między Turcją a UE. Na porządku dziennym jest umożliwienie obywatelom Turcji posiadającym paszporty biometryczne wjazdu do strefy Schengen na okres do 90 dni w trakcie nieprzerwanego 180-dniowego okresu bezwizowego. Unia Europejska przedstawiła szereg warunków przyznania Turcji tego systemu ^[48] , w tym w kwestii ochrony danych osobowych.

Polityka wewnętrzna

Procesja po ataku terrorystycznym w Suruç

Jednym z głównych problemów polityki wewnętrznej Turcji jest walka Kurdów o niepodległość. Wśród Turków panuje powszechne przekonanie, że wojnę tę wspiera Zachód w celu uzyskania dostępu do eksplorowanych w tym regionie złóż ropy naftowej po utworzeniu niepodległego Kurdystanu (które obecnie nie są zagospodarowywane ze względu na istniejące umowy międzynarodowe).

Gospodarka

Udział przemysłu w gospodarce kraju wynosi około 28%, rolnictwo  - 15%, budownictwo - 6%, usługi - 51%.

Od 2018 roku Turcja zajmuje 18. miejsce na świecie pod względem siły gospodarczej.

Od 1 stycznia 2010 r. zostaje wycofana z obiegu tzw. nowa lira turecka (TRY, YTL) równa 100 kuruszom (Ykr) i wprowadzona zostaje lira turecka (TL) o tym samym nominale. Stare pieniądze zostały przyjęte do zapłaty do 31 grudnia 2009 roku. Banknoty można było wymieniać w banku centralnym kraju i bankach Ziraat przez następne 10 lat, monety – tylko do końca 2010 roku ^[49] .

Od 1 lipca 2022 r. płaca minimalna w Turcji wynosi 6471 TL (brutto) ( 354,86 EUR ) i 5500,35 TL (netto) (301,63 EUR) ^{[50] [51] [52]} . Od 1 stycznia 2023 r. płaca minimalna w Turcji wynosi 10 008 TL (brutto) ( 499,31 EUR ) i 8 506,80 TL (netto) (424,41 EUR) ^{[53] [ 54] [55] [56]} .

Przemysł

W ogólnym wolumenie produkcji przemysłowej największy udział ma przemysł przetwórczy (84%, w tym budownictwo). Rozwija się przemysł włókienniczy, skórzany, spożywczy, chemiczny, farmaceutyczny, energetyczny, metalurgiczny, stoczniowy, motoryzacyjny oraz produkcja artykułów gospodarstwa domowego. Turystyka to dynamicznie rozwijająca się branża. Do najbardziej dynamicznych branż należy zaliczyć przemysł motoryzacyjny (+9,6% w 2005 roku) oraz przemysł chemiczny (+7,2% w 2005 roku).

Turecka Agencja Kosmiczna (KAT)

13 grudnia 2018 roku prezydent Turcji Tayyip Erdogan oficjalnie powołał Turecką Agencję Kosmiczną (CAT), która będzie finansowana z budżetu państwa ^[57] .

Transport

Stambuł (nowe lotnisko)

Kraj ma kilka linii lotniczych działających zarówno w kraju, jak i za granicą. Ze względu na dużą liczbę turystów Turcja posiada rozwinięty system transportu publicznego – sieć autobusową i metro (od 1996 roku). Istnieje również kilka portów, sieć kolejowa (w tym jedna linia dużych prędkości) oraz sieci rurociągów naftowych i gazowych.

Turystyka

Turcja ma dobrze rozwiniętą obsługę i infrastrukturę turystyczną . Wynika to z obecności nadmorskich kurortów , a także różnorodnych atrakcji.

Handel międzynarodowy

W 2017 roku ^[58] Turcja zajmuje 27. miejsce pod względem handlu zagranicznego z eksportem szacowanym na 166 mld USD, importem na 214 mld USD i ujemnym saldem handlu zagranicznego na poziomie 48,6 mld USD.

W strukturze eksportu dominują wyroby gotowe, w tym maszyny, transport i urządzenia (do 33%), wyroby przemysłu lekkiego, w tym odzież, obuwie (18,2%), metale i stopy, w tym stal i wyroby walcowane (11,6%) ), produkty chemiczne, w tym opony i tworzywa sztuczne (8,8%). Eksportowane są również złoto i biżuteria, różne produkty rolne (owoce, orzechy, zboża, tytoń). Główni nabywcy: Niemcy 10%, Wielka Brytania 6,1%, Włochy 5,6%, Zjednoczone Emiraty Arabskie 5,5%, Irak 5,4% i USA 5,3%; udział Rosji wynosi 1,9%.

Kraj importuje głównie maszyny, elektronikę i części zamienne (22,6%), metale i stopy (13,5%), pojazdy (11%), złoto (8%) oraz surowce rolne i chemiczne. Główni dostawcy: Chiny 11%, Niemcy 10%, Rosja 6,2%, Włochy 5,3%, USA 5,3%.

Według stanu na 2017 rok kraj zajmuje 29. miejsce pod względem zadłużenia zagranicznego w wysokości 429,6 mld USD ^[59] .

kultura

Dwóch muzyków (po lewej) i trener żółwi (po prawej) Osman Hamdi Bey , Muzeum Pera

Simit (rodzaj pieczonego bajgla z sezamem)

Lahmacun (turecka pizza) na tacy

Baklava pistacjowa z Gaziantep

Ta część artykułu nie została jeszcze napisana . Tu może być oddzielna sekcja. Pomóż Wikipedii, pisząc ją.

Kuchnia

Muzyka

Instrumenty: tanbur, kemancha, oud, santur, ewa, rubab.

Sport

Piłka nożna

Najpopularniejszym sportem jest piłka nożna .

Siły zbrojne

Tureckie Siły Zbrojne ( türk. Türk Silahlı Kuvvetleri ) to zespół wojsk Republiki Turcji, którego celem jest ochrona wolności, niepodległości i integralności terytorialnej państwa. Według danych za 2006 rok armia turecka liczyła 514,85 tys. osób. ^[60]

Galeria

• 

  Biblioteka Celsusa w Efezie

• 

  Eksponat Muzeum Mozaiki w Zeugmie

• 

  Aheloy , fragment rzymskiej mozaiki z Zeugmy

• 

  Krajobraz Kapadocji

• 

  Kapadocja – kraina osadnictwa jaskiniowego

• 

  Grób ormiańskiego króla. Góra Nemrut

• 

  Wyspa Akhtamar i kościół ormiański Świętego Krzyża

• 

  Bizantyjska mozaika w Hagia Sophia

• 

  Mozaika Serafinów w Hagia Sophia

• 

  Tarasy Pamukkale

• 

  Wielka Synagoga w Edirne

• 

  Meczet Sultanahmet w Stambule

• 

  Widok na meczet Sultanahmet z najwyższego piętra Hagia Sophia

• 

  Cumhuriyet Bayramı : Święto nad Bosforem w Stambule z wyczekiwanym corocznym pokazem sztucznych ogni

• 

  Wieża Galata nocą

• 

  Cysterna Bazyliki

• 

  Kolumna z głową Meduzy

• 

  Głowa Meduzy. Didim , Turcja

• 

  Kościół św. Antoniego z Padwy przy alei Istiklal

• 

  Turecka herbata w szklance armudu

• 

  Kawa po turecku jest niematerialnym dziedzictwem kulturowym wpisanym na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO ^{[61] [62]}

• 

  Kawa po turecku z turecką rozkoszą

• 

  Kawa orientalna

• 

  Miedziany cezve z kawą po turecku

• 

  Różnorodność odmian Turkish Delight w oknie sklepu w Stambule

• 

  Kilka wariantów Turkish Delight posypanych wiórkami kokosowymi

• 

  80- warstwowa baklava , oszlifowana w kształcie rombu

• 

  Baklava pistacjowa z Gaziantep w Turcji

• 

  Sprzedawca lodów tureckich zabawia klientów

• 

  kebab z donerem

panoramy

Panoramiczny widok z tarasu widokowego wieży Galata w późnym okresie osmańskim

Widok wnętrza meczetu Sultanahmet

Akwedukt Walensa

Panorama jeziora i gór w Pamukkale

Kapadocja to region stworzony przez erozję miękkiej skały wulkanicznej przez wiatr i deszcz na przestrzeni wieków. Obszar ten jest popularnym miejscem turystycznym z wieloma miejscami o unikalnych cechach geologicznych, historycznych i kulturowych.

Zobacz też

• Lista światowego dziedzictwa UNESCO w Turcji
• Prawa autorskie w Turcji

Notatki

Źródła

Literatura

Spinki do mankietów

• Oficjalna strona Turcji . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 22 maja 2015 r.  (nieokreślony)
• Czym jest Turcja?
• Lidia Syczewa . Droga do Bosforu
•  Wikimedia Commons: atlas: Indyk 
• Profil w BBC  News
• Profil na UNESCO  (angielski)